تشخیص آتش یکی از مهم‌ترین جنبه‌های سیستم‌های ایمنی ساختمان است که می‌تواند از وقوع خسارات جانی و مالی جلوگیری کند. در این میان، آشکارسازهای حرارتی به‌عنوان یکی از تجهیزات اصلی شناسایی حریق، نقش بسزایی در تشخیص به‌موقع و کاهش خطرات ناشی از آتش‌سوزی ایفا می‌کنند.
دو نوع رایج از آشکارسازهای حرارتی عبارت‌اند از:
- آشکارساز دمای ثابت (Fixed Temperature Heat Detector)
- آشکارساز نرخ افزایش دما (Rate of Rise Heat Detector – ROR)
هر دو نوع این آشکارسازها به گرمای ناشی از آتش واکنش نشان می‌دهند اما عملکرد آن‌ها تفاوت‌هایی دارد که در این مقاله به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
نحوه عملکرد آشکارساز های حرارتی
آشکارساز نرخ افزایش دما (ROR)
این نوع آشکارساز تغییرات ناگهانی دما را شناسایی کرده و در صورت افزایش سریع دما در مدت‌زمان کوتاه، هشدار آتش را فعال می‌کند.
ویژگی‌ها و عملکرد دتکتور افزایشی:
- دارای سنسورهای حرارتی که میزان افزایش دما را در بازه زمانی مشخص اندازه‌گیری می‌کنند.
- چنانچه دما با سرعتی بیش از مقدار تعیین‌شده (معمولاً ۶.۷ تا ۸.۳ درجه سانتی‌گراد در دقیقه) افزایش یابد، هشدار فعال می‌شود.
- عمدتاً از نوارهای بی‌متال (Bimetal Strips) یا حسگرهای حرارتی استفاده می‌کند که در صورت گسترش سریع گرما، باعث فعال شدن آژیر هشدار می‌شوند.
مزایای دتکتور افزایشی :
سرعت واکنش بالا به آتش‌هایی که ناگهان شعله‌ور می‌شوند.
مناسب برای فضاهایی که نوسان دمایی زیاد ندارند.
احتمال تشخیص زودهنگام آتش‌سوزی و کاهش خطرات.
معایب آشکار ساز افزایشی:
حساسیت بالا به تغییرات دمایی ناگهانی (مانند روشن شدن تجهیزات گرمایشی یا ورود هوای گرم از محیط دیگر).
احتمال هشدارهای کاذب در محیط‌هایی که نوسانات دمایی زیاد دارند.
آشکارساز دمای ثابت (Fixed Temperature Detector)
این نوع آشکارساز زمانی فعال می‌شود که دمای محیط به حد مشخصی برسد، بدون در نظر گرفتن میزان افزایش آن.
ویژگی و عملکرد دتکتور ثابت :
- از آلیاژهای قابل ذوب (Fusible Alloy) یا حسگرهای ترمیستور (Thermistor Sensors) برای تشخیص دما استفاده می‌کند.
- هنگامی که دما به مقدار از پیش تعیین‌شده (معمولاً بین ۵۷ تا ۷۷ درجه سانتی‌گراد) برسد، سیستم هشدار فعال می‌شود.
مزایا و عملکرد دتکتور ثابت:
مقاومت در برابر هشدارهای کاذب به دلیل عملکرد مبتنی بر دمای ثابت.
مناسب برای محیط‌هایی با تغییرات دمایی طبیعی و زیاد.
دوام و ماندگاری بالا در شرایط سخت محیطی.
معایب دتکتور ثابت:
ممکن است در تشخیص آتش‌هایی که به‌آرامی گسترش می‌یابند، تأخیر داشته باشد.
نسبت به آتش‌هایی که به‌سرعت شعله‌ور می‌شوند، واکنش کندتری دارد.
مقایسه آشکارساز نرخ افزایش دما و دمای ثابت
| ویژگی | آشکارساز نرخ افزایش دما (ROR) | آشکارساز دمای ثابت |
|---|---|---|
| نحوه عملکرد | فعال شدن در صورت افزایش ناگهانی دما | فعال شدن در صورت رسیدن دما به مقدار مشخص |
| سرعت واکنش | سریع (مناسب برای آتش‌های ناگهانی) | کندتر (مناسب برای آتش‌های تدریجی) |
| احتمال هشدار کاذب | بالا در صورت تغییر ناگهانی دما | کم (عملکرد پایدارتر) |
| مناسب برای محیط‌های | دارای دمای ثابت (انبارها، دفاتر) | دارای نوسان دمایی زیاد (آشپزخانه‌های صنعتی، کارگاه‌ها) |
| مکانیزم تشخیص | سنسورهای حساس به تغییرات دمایی سریع | آلیاژهای ذوب‌شونده یا سنسورهای مقاومتی |
موارد استفاده از آشکارساز های حرارتی
محیط‌های مناسب برای ROR
- انبارهای مواد شیمیایی که در آن‌ها یک آتش ناگهانی می‌تواند منجر به انفجار شود.
- اتاق‌های سرور و دیتاسنترها که نیاز به تشخیص سریع آتش دارند.
- پارکینگ‌های بسته که تجمع دود می‌تواند باعث افزایش سریع دما شود.
محیط‌های مناسب برای دمای ثابت
- آشپزخانه‌های صنعتی که تغییرات دمایی زیادی دارند و ممکن است ROR بیش از حد حساس باشد.
- محیط‌های صنعتی که دمای بالا بخشی از فرآیند تولید است.
- سالن‌های تولید پلاستیک و فلز که تغییرات دمایی تدریجی دارند.
استاندارد ها و گواهینامه های ایمنی برای آشکارساز های حرارتی
استانداردهای بین‌المللی نقش مهمی در تضمین کیفیت و عملکرد آشکارسازهای حرارتی دارند. برخی از مهم‌ترین استانداردهای جهانی شامل موارد زیر است:
UL (Underwriters Laboratories): تأییدیه بین‌المللی ایمنی برای تجهیزات الکترونیکی.
LPCB (Loss Prevention Certification Board): استاندارد اروپایی برای تأیید کیفیت محصولات ضدحریق.
EN 54-5: استاندارد اروپایی برای سیستم‌های تشخیص آتش و هشداردهنده‌ها.
SNI (Standard Nasional Indonesia): استاندارد ملی اندونزی، شامل SNI ISO 7240-5:2018 و SNI 03-3985-2000.
استفاده از آشکارسازهای حرارتی دارای این استانداردها، علاوه بر افزایش ایمنی، باعث کاهش هشدارهای کاذب و عملکرد بهتر در شرایط بحرانی می‌شود.
نکات مهم در خرید آشکارساز های حرارتی
قبل از خرید، به این نکات توجه کنید:
نوع محیط: آیا محیط شما دارای تغییرات ناگهانی دما است یا دمای آن معمولاً ثابت می‌ماند؟
حساسیت به هشدار کاذب: اگر محیط شما نوسانات دمایی دارد، بهتر است از آشکارساز دمای ثابت استفاده کنید.
استانداردها: محصولاتی را انتخاب کنید که تأییدیه‌های معتبر جهانی دارند.
نوع کاربرد: در محیط‌های صنعتی و کارگاهی، آشکارساز دمای ثابت عملکرد بهتری دارد، اما در دفاتر و انبارهای کوچک، آشکارساز ROR مفیدتر خواهد بود.
